Een terugblik op de veranderingen en uitdagingen: tien jaar geleden vond een van de grootste hervormingen in het sociaal domein plaats: de decentralisatie.
Gemeenten kregen meer verantwoordelijkheden op het gebied van jeugdzorg, maatschappelijke ondersteuning en participatie. Dit bracht nieuwe kansen met zich mee, maar ook grote uitdagingen. In een gesprek met adviseurs van KokxDeVoogd delen zij hun ervaringen en inzichten over deze periode.
Van beleid naar praktijk: de visie van Frank
Frank van der Jagt, adviseur bij KokxDeVoogd, heeft de decentralisaties van dichtbij meegemaakt. “Het was een enorme omslag,” vertelt hij. “Voor de decentralisatie werkte ik bij een welzijnsorganisatie. Ik merkte sympathie voor ons werk, maar het was hard werken om de echte noodzaak van het sociaal werk onder de aandacht te brengen bij onze opdrachtgever en ketenpartners. Na de decentralisatie, stonden we opeens midden in de actie. We hadden één van de sleutels voor de transformatie in handen, als de partij die zelfredzaamheid moest bevorderen.
Uit die tijd staat die uitdaging van positioneren mij het meest bij. Hoe maak je de vertaling van wat je concreet doet op straat naar de taal van de beleidstafels en hoe laat je zien dat sociaal werk echt een vak is met methodes die effect hebben. Ik vind het een van de grote ontwikkelingen van de laatste 10 jaar. Gemeenten hebben de afgelopen jaren veel geleerd over hoe je preventie effectief inricht.”
De valkuil van complexiteit
Babs Broekema, sinds 2019 adviseur bij KokxDeVoogd, ziet een groot knelpunt in de manier waarop gemeenten omgaan met hun nieuwe verantwoordelijkheden. “We zijn vaak zo druk bezig geweest met structuren en processen dat we onszelf hebben vastgezet in complexiteit. We kijken vaak naar hoe andere regio’s het doen, maar vergeten dat iedere gemeente zijn eigen unieke kenmerken heeft. Een simpele kopieer-en-plak-oplossing werkt niet.”
Volgens Babs moeten gemeenten terug naar de basis. “Wat willen we écht bereiken? Voor wie doen we dit? En hoe zorgen we ervoor dat beleid in de praktijk uitvoerbaar blijft? We moeten af van het idee dat ingewikkelde structuren per definitie beter werken. Eenvoud en maatwerk gaan hand in hand.”
Het Ravijnjaar: financiële druk en de toekomst
Annette Ter Horst, jurist en adviseur governance en samenwerking, benadrukt een fundamenteel probleem waar veel gemeenten momenteel mee worstelen: de financiën. “Sinds de decentralisaties is gebleken dat gemeenten niet altijd evenredig zijn gecompenseerd voor de taken en verantwoordelijkheden die zij erbij kregen. Hierdoor staan vooral de budgetten voor jeugdzorg zwaar onder druk,” aldus Annette.
Zij wijst erop dat veel gemeenten onvoldoende voorbereid waren op deze omslag en sterk vertrouwden op de kennis en inzet van professionals in het veld. “In plaats van proactief beleid zien we nu vaak ad-hocmaatregelen, tijdelijke oplossingen en een vlucht in steeds wisselende inkoopstrategieën zodra iets niet snel genoeg werkt. Gemeenten verliezen zo de grip en controle op hun uitgaven.”
Volgens Annette ontbreekt het daarbij aan voldoende aandacht voor doelen, resultaten en heldere meetindicatoren. “Zonder inzicht in waar het geld precies naartoe gaat en waarom, blijft structurele verbetering uit.”
Met het zogeheten ‘Ravijnjaar’ in aantocht, waarin opnieuw forse bezuinigingen worden verwacht, dreigt de situatie verder te verslechteren. “Echte verandering vraagt om tijd, investeringen en een langetermijnvisie. Alleen dan kunnen we toewerken naar een duurzaam en efficiënt stelsel.”
Van transitie naar transformatie
Marjan Zijderveld, adviseur bij KokxDeVoogd, ziet een duidelijke tweedeling in hoe gemeenten de decentralisatie hebben aangepakt. “Sommige gemeenten hebben zich tijdig voorbereid en vanuit een duidelijke visie gewerkt. Die gemeenten doen het nu relatief goed. Andere gemeenten zijn vooral gaan rennen in de laatste fase, zonder strategisch plan. Dat zie je nu terug in de uitvoering: versnippering, onduidelijke verantwoordelijkheden en een gebrek aan grip.”
Volgens Marjan is het tijd om verder te kijken dan de decentralisatie zelf. “We moeten de transitie achter ons laten en ons richten op echte transformatie. Hoe maken we het sociaal domein toekomstbestendig? Hoe zorgen we dat professionals de ruimte krijgen om te doen waar ze goed in zijn? Dat vraagt om leiderschap, visie en vooral: een lange adem.”
Eenvoud als sleutel tot succes
De decentralisatie heeft veel in beweging gezet, maar de uitdagingen zijn nog lang niet voorbij. Volgens de adviseurs van KokxDeVoogd is het cruciaal om terug te keren naar de essentie: eenvoud, een duidelijke visie en een focus op de inwoners. Want uiteindelijk is dat waar het om draait: mensen helpen op de manier die het beste bij hen past.
